Son zamanlarda tarafımıza gerek sosyal medyadan gerekse de mail üzerinden “cezaevinden nasıl tahliye olunur”, “ceza alan kişi cezaevinden nasıl çıkar”, “tutuklanan kişi cezaevinden nasıl çıkartılır” gibi birçok soru gelmektedir. Kısaca ve kanuna-içtihada boğmadan tüm sorulara bir cevap olması mahiyetinde açıklamalarda bulunmayı uygun gördük.

Öncelikle tutuklu ve hükümlü kavramlarının ayrımını iyi bilmek gerekmektedir.

Hakkında açılan ve daha bitmemiş/kesinleşmemiş bir ceza davası olup da mahkemece hakkında tutuklama kararı verilip cezaevinde bulunan kişiye “tutuklu”, açılan ceza davası sonucunda hakkında hapis cezası verilen ve bu hapis cezası üzerine cezaevinde bulunan kişiye “hükümlü” denir.

Tutuklu ve hükümlü durumuna göre cezaevinden tahliye olma şekilleri de değişmektedir.

Bir tutuklu, cezaevinde bulunduğu tutuklama kararı üzerine mahkemece tahliye kararı verilir ise cezaevinden çıkabilir. Başka bir ifade ile eğer bir şahıs tutuklanmış ise yine aynı konuda başka bir mahkemenin tahliye kararı vermesi ile cezaevinden çıkabilir, tahliye olabilir. Bunun dışında başka hiçbir yol yoktur! Genel af çıksa bile, her bir kişi için ayrı ayrı mahkemelerin tahliye kararı vermesi zorunludur. Bu nedenle, ortada “af çıktı, af çıkacak, kanun mecliste, görüşüldü, kabul edildi, Adalet Bakanlığı’na gönderildi, herkes tahliye olacak, cezaevindekiler tahliye edilecek” şeklinde söylemde ve paylaşımda bulunan kişilere itibar etmeyin. Eğer bir af çıksa bile yine tutuklu için bir tahliye kararı verilmesi zorunludur.

Hükümlüler için cezaevinden çıkma veya tahliye olma hususu tutukludan çok farklıdır.

Hükümlüler birden fazla yöntemle cezaevinden çıkabilirler.

Birincisi, olağan yolla. Bir hükümlünün olağan yolla cezaevinden çıkması demek, aldığı cezayı infaz ederek serbest bırakılması anlamına gelmektedir. Örneğin bir kişinin aldığı ceza gereği cezaevinde kalacağı süre 1 yıl ise, 1 yıl cezaevinde kalmakla kişi cezaevinden çıkartılır, tahliye edilir.

İkincisi, bir mahkeme kararıyla.

Burada çoklu bir ayrıma gitmemiz gerekecektir.

Hükümlünün ceza davası, “olağan” tüm kanun yollarından geçerek kesinleşmiştir aksi takdirde zaten hükümlü sıfatını kazanamaz. Ancak kanunda, olağan kanun yolları yanında olağanüstü kanun yolları da bulunmaktadır.

Bölge Adliye Mahkemesi Ceza Genel Kurulu’na veya Yargıtay Ceza Genel Kurulu’na olğanüstü itiraz, yeniden yargılanma, infazın durdurulması talepli başvuru, infazda tereddüt bulunması, Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne başvuru gibi olağanüstü kanun yollarına başvurularak, olumlu bir karar alınması durumunda, hükümlüye cezayı veren mahkeme hükümlünün aldığı ceza gereği yatması gereken süre dolmadan tahliye edilebilir.

Bununla birlikte, hükümlü cezaevinde iken ihlal ettiği ceza kanunu maddesinde lehe bir değişiklik gerçekleşir ise “uyarlama” ile hükümlünün cezaevinde kalma süresi tekrar hesaplanarak cezaevinde kalması gereken süre düşürülecek ve hükümlü eğer şartları sağlamışsa cezaevinden çıkacaktır. Örneğin, 2004 yılında TCK değiştirilmiş ve Yeni TCK 2005 yılında yürürlüğe girmiştir. Bu toplu değişiklik sırasında bazı suçlar kaldırılmış (örneğin kavgada el uzatmak suçu kaldırılmıştır), bazı suçların da cezaları azaltılmıştır. İşte eski kanuna göre ceza alan hükümlüler bu lehe değişikliklerden faydalanarak, cezaevinden çıkma hakkına erişmişlerdir.

Hükümlü ve tutukluların cezaevinden çıkmasını sağlayacak bir diğer yol ise genel veya kısmi af, şartlı tahliye gibi kanunların çıkartılmasıdır. Yalnız her üç durumda da cezaevinden tahliye olabilmek için yine bir mahkeme kararına ihtiyaç vardır.

Dolayısıyla hiçbir zaman “cezaevlerinin kapıları açılarak herkese çıkın” denilmez. Mutlaka hükümlü veya tutuklu hakkında, kişiye özel bir karar verilmesi zorunludur.

Çok sorulmasından dolayı şu hususa da ışık tutmak yerinde olacaktır.

Bir genel veya kısmi af durumunda veya şartlı tahliye durumunda hükümlülerin faydalanması gayet normaldir çünkü hükümlülerin yargılamaları kesinleşmiştir. Fakat ceza yargılaması devam eden ve tutuklu bulunan kişilerin tahliye hakları, af ve şartlı tahliye gibi durumlarda nasıl belirlenecektir?

Öncelikle ister kısmi veya genel af çıksın isterse de toplumda “Rahşan Affı” olarak bilinen şartlı tahliye gibi bir kanun çıksın, her durumda belli suçlar kapsam dışı bırakılacaktır. Eğer tutuklu, kapsam dışı bırakılan bir suçtan yargılanıyorsa, zaten faydalanması mümkün değildir. Ancak kapsam dışı bırakılmayan bir suçtan yargılaması devam eden tutuklunun, çıkan af veya şartlı tahliye kanunuyla “alması muhtemel cezaya göre cezaevinde geçirmesi gereken süre” büyük oranda düşeceğinden, tutukluların da kanundan bu şekilde dolaylı yoldan lehe olarak faydalanarak tahliye olmaları mümkündür.